Κινητό και Εθισμός

     Κυκλοφορούν ελεύθερα, «ακούγονται» με κάθε δυνατό τρόπο, αποτελούν σημείο αναφοράς της καθημερινότητας κι όταν σιωπούν προκαλούν στέρηση! Τα κινητά τηλέφωνα σαφώς διευκολύνουν την εξ αποστάσεως επικοινωνία, όμως η κατάχρησή τους έχει ψυχολογικές επιπτώσεις, κυρίως στους ανήλικους χρήστες.

     «Μέσα από την υπερβολική χρήση του κινητού, οι ανήλικοι εθίζονται σε μια «τεχνητή» επαφή με τους συνομηλίκους τους, που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς και ίσως τελικά να συμβάλει στα ολοένα αυξανόμενα κρούσματα παιδικής κατάθλιψης».

    «Η εύκολη απόκτηση κινητού τηλεφώνου από τους ανήλικους οφείλεται, εκτός από την οικονομική δυνατότητα, και στην άγνοια ή στην απροθυμία των γονιών να υποστηρίξουν τις θέσεις τους, θέτοντας τα κατάλληλα όρια στη συμπεριφορά και στις απαιτήσεις του παιδιού».

     Οπουδήποτε και αν βρισκόμαστε, στο αυτοκίνητο, στο τρένο, στο σούπερ μάρκετ ή στο δρόμο -ακόμα και στο σχολείο- η κινητή τηλεφωνία μας φέρνει απίστευτα «κοντά» όσο μακριά και αν είναι τα πρόσωπα που μας ενδιαφέρουν. Ενδεικτικά, οι χρήστες κινητής τηλεφωνίας είναι περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο διεθνώς, με αυξητικές τάσεις. Όσον αφορά τη χώρα μας, κάθε μέρα δαπανώνται 1,25 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά καινούργιου κινητού, ενώ την περασμένη χρονιά πουλήθηκαν στην Ελλάδα 2,8 εκατομμύρια νέες συσκευές  Αξιοσημείωτο φυσικά είναι και το γεγονός ότι ένας στους τρεις χρήστες κινητού ανησυχεί ότι αν χάσει ή χαλάσει το κινητό του, θα «εγκλωβιστεί» μακριά από τους ανθρώπους που τον ενδιαφέρουν.

     «Η χρήση κινητών, ειδικά σε μεγαλουπόλεις  υποκαθιστά τη δύσκολη πρόσβαση και διευκολύνει τόσο τους ενήλικους -κυρίως στις εργασιακές τους επαφές- όσο και την άμεση επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιού ή παιδιού με άλλους συνομηλίκους του», εξηγεί ο δρ Γρηγόρης Βασιλειάδης, διδάκτωρ Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης M.Sc. Ph.D.

     Αλλά όπως επισημαίνει, στην πραγματικότητα υπάρχει ένα είδος κατάχρησης που -ειδικά στους ανήλικους- υποσκάπτει τη γνήσια επικοινωνία που έχουν ανάγκη και η οποία πραγματώνεται μόνο με τη φυσική παρουσία του συνομιλητή. Και αν οι ενήλικοι χρήστες μπορούν να προβάλλουν λόγους εργασίας, συνεχούς μετακίνησης και επιτακτικής ανάγκης προκειμένου να επικοινωνούν με τους «πάντες» και για τα «πάντα», σε ό,τι αφορά τους εφήβους και τα παιδιά οι δικαιολογίες δεν μοιάζουν επαρκείς.

     Κατά τον δρα Βασιλειάδη, η εύκολη απόκτηση κινητού τηλεφώνου από τους ανήλικους οφείλεται εκτός από την οικονομική δυνατότητα και στην άγνοια ή και στην απροθυμία των γονιών να υποστηρίξουν τις θέσεις τους, θέτοντας τα κατάλληλα όρια στη συμπεριφορά και τις απαιτήσεις του παιδιού. Ενδεχομένως παίζουν ρόλο και οι ενοχές που νιώθουν για διάφορους λόγους -π.χ. φορτωμένο ωράριο εργασίας- που δεν τους επιτρέπουν να βρίσκονται καθημερινά αρκετή ώρα με το παιδί τους.

  «Συνήθως, η άνευ μέτρου χρήση των κινητών συμβάλλει σε μια αποστασιοποιημένη  αποπροσωποποιημένη επικοινωνία, αποτέλεσμα της καταναλωτικής δομής της ζωής μας. Από την άλλη, αυτού του τύπου η επικοινωνιακή μεταχείριση «διαβρώνει» τα πλαίσια της ασφαλούς και υγιούς αλληλεπίδρασης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την απουσία σωματικής και συναισθηματικής επαφής, που είναι αναγκαίες για την ολοκληρωμένη κοινωνικοποίηση και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού», τονίζει ο ειδικός. Έτσι, μέσα από την υπερβολική χρήση, οι ανήλικοι εθίζονται σε μια «τεχνητή» επαφή με τους συνομηλίκους τους, που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς, και ίσως τελικά να συμβάλλει στα ολοένα αυξανόμενα κρούσματα παιδικής κατάθλιψης.

     «Υπό ποιες προϋποθέσεις ένας ανήλικος μπορεί να αποκτήσει κινητό τηλέφωνο, είναι ένα θέμα που θα πρέπει να διαπραγματευτούν οι γονείς μαζί του, μόνο εφόσον έχει μπει στην εφηβική ηλικία και όταν οι θέσεις τους είναι σαφείς και τα επιχειρήματα τους είναι ικανά να στηρίξουν τις θέσεις αυτές», καταλήγει ο δρ Βασιλειάδης.

Περί εξάρτησης

     Είναι σχετικά πρόσφατη η αποκάλυψη μιας δυσάρεστης πραγματικότητας, αυτή «της ανάγκης θεραπευτικής προσέγγισης παιδιών και εφήβων με συμπτώματα εξάρτησης από νεοεμφανιζόμενες ψυχικές νόσους, που συσχετίζονται με την τεχνολογία και το μοντέρνο τρόπο διαχείρισης της καθημερινής ζωής», όπως αναφέρει ο κ. Νικόλαος Γ. Πόρτολας, ψυχολόγος Msc, Υπ. δρ Κοινωνικής Ψυχολογίας.

     Η «εξάρτηση από τα κινητά» ανήκει στην κατηγορία των «εξαρτήσεων συμπεριφοράς», όπως γενικά αποκαλείται ο εθισμός σε συγκεκριμένες δραστηριότητες -π.χ. φαγητό, κ.λπ.- που ενεργοποιούν συναισθήματα όπως η χαρά ή η ευφορία. Έτσι, μια απλή δραστηριότητα -στην προκειμένη περίπτωση η χρήση κινητού- αποκτά ζωτική σημασία και η επανάληψή της αποτελεί επιδίωξη και εμμονή ως κάτι το αναγκαίο. Το πρόβλημα εντείνεται όταν το άτομο επικεντρώνει και κατευθύνει μεγάλο μέρος της συνολικής του ενέργειας, προσοχής και σκέψης στο κινητό.

Όταν, δηλαδή, μονίμως:

• Ελέγχει εάν έχει σήμα

• Επιθυμεί να χρησιμοποιεί το κινητό του όλο και περισσότερο

• Νευριάζει αν κάποιος διακόπτει μια συνομιλία του

• Αντιδρά υπερβολικά όταν του επισημαίνεται ότι κάνει συνεχή χρήση του κινητού

• Ελέγχει διαρκώς για αναπάντητες κλήσεις ή μηνύματα

Κατά τον κ. Πόρτολα, φυσικά και δεν επέρχεται η ίδια καταστροφή που συναντάμε στην εξάρτηση από ουσίες. Όμως εμφανίζεται μια σοβαρή σε πολλές περιπτώσεις δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος  με τη μορφή ανησυχίας, νευρικότητας, έλλειψης αυτοπεποίθησης, διαταραχής του ύπνου κ.ά.

Μια... αναπάντητη

     Η χρήση του κινητού αποτελεί το κυριότερο συστατικό της νεανικής κουλτούρας σε Ευρώπη και Αμερική, παρουσιάζει όμως μιαν αντίφαση. Ενώ αυξάνει τη δυνατότητα επαφής, την ίδια στιγμή δρα ως μέσο αποθάρρυνσής της.

Σύμφωνα με τον κ. Πόρτολα, αρκεί η αποστολή ενός sms ή μια αναπάντητη κλήση για να εκφράσει ένας νέος σε έναν άλλο ότι τον σκέφτεται και νοερά είναι μαζί του. Δεν νιώθει άσχημα αν περνάει καιρός χωρίς να βρεθούν, αν δεν ανταλλάσσουν «διά ζώσης» λίγα λόγια, αν αμυδρά θυμάται ή ποτέ δεν είδε την όψη του συνομιλητή που αποκαλεί «φίλο». Με λίγα λόγια, μειώνεται η θετική επίδραση της κοινωνικής προσέγγισης που είχε ο νέος μέσω της συνεύρεσης και ενσωμάτωσης σε παρέες. Από την άλλη, η κατάχρηση του κινητού τηλεφώνου βοηθάει στο να μαθαίνουμε να ζούμε στην «προγραμματική ευτέλεια». Δηλαδή, χωρίς σαφή χρονοδιαγράμματα υποχρεώσεων και συναντήσεων, αφού ρευστοποιώντας το χρόνο, το κινητό επιτρέπει την αέναη αναπροσαρμογή ενός ραντεβού και απ ενοχοποιεί για τυχόν καθυστερήσεις, μιας και η έγκαιρη ενημέρωση -για το που είμαστε και τι μας συμβαίνει- δρα αναλγητικά.

Οδηγίες για γονείς και ανηλίκους.

• Όχι «ανοιχτό» κινητό στο σχολείο. Η χρήση του μέσα στην τάξη είναι από τους πλέον διασπαστικούς παράγοντες, που μεταφέρουν τον χρήστη σε... παράλληλο σύμπαν

• Έλεγχος -χωρίς τάση επιβολής και χωρίς να γινόμαστε αδιάκριτοι- στο κινητό του παιδιού ή εφήβου

• Καλό είναι ο γονέας να γνωρίζει με ποιους συνομιλεί ή ανταλλάσσει sms το παιδί

• Καλύτερα παρωχημένης τεχνολογίας κινητό στο παιδί. Οι δυνατότητες των τελευταίων μοντέλων δεν είναι «αθώες» ώστε να κάνουν χρήση τους οι ανήλικοι

• Πάντα καρτοκινητό για τον ανήλικο και με διακανονισμό μονάδων χρήσης

• Οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να κάνουν ορθολογική χρήση του κινητού προκειμένου να αποτελέσουν για τα παιδιά τους υγιή και ασφαλή πρότυπα επικοινωνίας

Συνέπειες για τους ανηλίκους

• Μείωση στο ελάχιστο των διαπροσωπικών σχέσεων

• Εγκλωβισμός και αναγωγή μιας συσκευής σε μέσο επικοινωνίας και διασκέδασης, με αποτέλεσμα την κατανάλωση ενέργειας που θα έπρεπε να διατίθεται για δραστηριότητες πιο ωφέλιμες και εποικοδομητικές (διάβασμα, παιχνίδι, διαπροσωπικές επαφές)

• Αλλοίωση της αντίληψης του νοήματος και της χρήσης του χρόνου στην προσωπική και κοινωνική ζωή

• Υποταγή στην τεράστια δύναμη των διαφημίσεων και κατ' επέκταση στον κακώς εννοούμενο καταναλωτισμό

• Οικονομικές επιπτώσεις και διαταραχή της φυσιολογικής παιδαγωγικής χρήσης του χαρτζιλικιού.

      

     Πρόσφατη έρευνα από το Queensland University της Αυστραλίας επιβεβαίωσε αυτό που κατά ένα μεγάλο ποσοστό όλοι υποπτευόμασταν, για τη σχέση κινητού - ιδιοκτήτη, ότι δηλαδή η «εξάρτηση» των ανθρώπων από τα κινητά τους πολύ συχνά οδηγεί σε μια μορφή εθισμού. Η έρευνα έγινε σε κατόχους κινητών τηλεφώνων ηλικίας μέχρι 45 ετών, οι οποίοι όταν αποχωρίστηκαν τη συσκευή τους, εμφάνισαν πολλά παρόμοια συμπτώματα με αυτά του εθισμού στο τσιγάρο, στον τζόγο και στο φαγητό, δηλαδή χαμηλή αυτοεκτίμηση, νευρικότητα και - σε μερικές περιπτώσεις - βαθιά αναταραχή. Πέρα όμως από ψυχολογικά προβλήματα, η υπερβολική χρήση του κινητού, τόσο για κλήσεις όσο και για αποστολή SMS, είναι πολύ πιθανό να επιφέρει υψηλούς λογαριασμούς αλλά και αύξηση του στρες.

     Η Diana James, υπεύθυνη για την έρευνα αυτή, παρατήρησε πως οι πιο «εθισμένοι» στην χρήση των κινητών τηλεφώνων, εμφανίζουν διάφορα συμπτώματα όπως άγχος, ανησυχία ή ακόμα και πανικό, όταν αποχωρίζονται το κινητό τους, ενώ τόνισε πως όλα εξαρτώνται από το αντίκτυπο της χρήσης του κινητού τηλεφώνου στην καθημερινή συναισθηματική και κοινωνική ζωή του ατόμου. Υπάρχει σαφώς πρόβλημα, όταν η χρήση του κινητού είναι τόσο αυξημένη, ώστε να εμποδίζει τις υπόλοιπες εκφάνσεις της καθημερινότητας του ατόμου, όταν δηλαδή αρχίσει να έχει τις «παρενέργειες» που συναντάμε και σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Μάλιστα, η ίδια θεωρεί πως ο εθισμός στα κινητά τηλέφωνα θα ξεπεράσει τον αντίστοιχο εθισμό στο Internet και αυτό διότι, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, «...τουλάχιστον μπορείς να φύγεις μακριά από τον υπολογιστή σου.» Τέλος, η κα. James δήλωσε πως η αίσθηση άμεσης «ικανοποίησης» που παρέχουν τα κινητά στους χρήστες τους, είναι και ο κύριος λόγος που την κάνουν να τα θεωρεί τόσο εθιστικά όσο το κάπνισμα και η κατανάλωση junk food.

     Η λέξη εθισμός, ίσως να ακούγεται υπερβολική στα αυτιά της πλειοψηφίας, όμως μόλις πριν ένα χρόνο εμφανίστηκε το πρώτο πραγματικό «περιστατικό». Ένας 19χρονος Σκωτσέζος, έγινε ο πρώτος άνθρωπος που φιλοξενήθηκε σε ίδρυμα απεξάρτησης, ώστε να μπορέσει να σταματήσει την υπερβολική αποστολή μηνυμάτων. Ο έφηβος χρήστης, το όνομα του οποίου δεν έγινε ποτέ γνωστό στα μέσα, ξόδεψε 4.500 λίρες (περίπου 6.600 ευρώ) σε SMS μηνύματα σε ένα μόλις χρόνο, ενώ είχε φτάσει στο σημείο να στέλνει περίπου 700 μηνύματα την εβδομάδα...

     Σύμφωνα με μία άλλη  έρευνα, περίπου 13 εκατομμύρια Βρετανοί φοβούνται μην ξεμείνουν ξαφνικά χωρίς κινητό τηλέφωνο. Ο κυριότερος λόγος που ο κόσμος είναι εθισμένος στο κινητό είναι η επαφή με τους φίλους και της οικογένεια! Επίσης, περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες απάντησαν πως δεν κλείνουν ποτέ το κινητό, ενώ περίπου ένας στους δέκα το χρειάζεται εξαιτίας της δουλειάς του. Τέλος, το 53 τις 100 των ερωτηθέντων δήλωσαν πως νιώθουν αγχωμένοι μήπως και τους τελειώσει η μπαταρία ή βγουν εκτός δικτύου.

     Πάντως, κάποια στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα θα έπρεπε να τα ερμηνεύσουμε όχι μόνο με γνώμονα τον εθισμό στο κινητό τηλέφωνο, αλλά και με βάση την κοινωνικοψυχολογική πίεση που ασκείται πάνω στο κάθε άτομο. Είναι λογικό να αισθάνεται κάποιος άγχος μήπως και χάσει το σήμα του ή τελειώσει η μπαταρία του διότι γνωρίζει εκ των προτέρων ότι αν κάποιος τον πάρει εκείνο το διάστημα και δεν τον βρει θα ανησυχήσει και θα αναστατώσει τον κόσμο όλο νομίζοντας είτε ότι έχει γίνει κάτι κακό (π.χ. μητέρα που ανησυχεί ότι το παιδί της χτύπησε ή το απήγαγαν), είτε ότι το κάνει επίτηδες (π.χ. σύζυγος που νομίζει ότι ο άνδρας της παραστρατεί). Είναι να μην φοβάσαι μετά; Άντε να εξηγήσει γιατί δεν είχες σήμα και να σε πιστέψουν. Και γιατί να μπεις σε αυτή τη διαδικασία στην τελική;

     Ο εθισμός στο τηλέφωνο είναι καθαρά, κατά την γνώμη μου, ένα φαινόμενο κοινωνικό που επιβάλλεται στον καθένα από το περιβάλλον του και όχι από τον εαυτό του. Ποια είναι η δικιά σας άποψη για τον εθισμό στο κινητό τηλέφωνο;